เป็นเรื่องน่ายินดีเสมอเมื่อมีผู้ป่วยหายจากโรคร้ายอย่างมะเร็ง หลังจากต้องกัดฟันต่อสู้มาอย่างยาวนานกับการรักษาที่อาจทำให้ไม่สบายตัวนัก แต่มะเร็งก็ไม่เคยทำให้สบายใจได้เลยแม้รักษาหาย เพราะมันอาจกลับมาเมื่อไรก็ได้ จนผู้ป่วยบางคนต้องอยู่กับความหวาดระแวงไปทั้งชีวิตและไม่อาจกลับมาใช้ชีวิตอย่างปกติสุขได้เลย ส่งผลเสียกับทั้งร่างกายและจิตใจ บทความนี้จึงช่วยทำความเข้าใจถึงสาเหตุและการป้องกันไม่ให้มะเร็งกำเริบซ้ำ ซึ่งจะทำให้เราไม่ตื่นตระหนกจนเกินไป ในทางตรงข้ามก็ไม่ให้เราชะล่าใจจนใช้ชีวิตอย่างประมาท

 

ลักษณะของมะเร็งกำเริบ

มะเร็งกำเริบหรือเกิดการเป็นซ้ำนั้นเกิดขึ้นเมื่อผู้ป่วยเข้ารับการรักษาจนสิ้นสุดและหายดีแล้ว แต่กลับมาตรวจพบเซลล์มะเร็งอีกครั้งหลังจากไม่มีสัญญาณปรากฏของโรคมาสักระยะหนึ่ง อาจจะเกิดขึ้นภายในระยะเวลาไม่กี่สัปดาห์ ไม่กี่เดือน หรือยาวนานเป็นปี ทั้งนี้มักพบในช่วง 5 ปีแรกหลังการรักษาครั้งแรก มะเร็งที่กำเริบอาจเกิดขึ้นบริเวณเดิม บริเวณใกล้เคียง หรือบางครั้งอาจแพร่กระจายไปยังส่วนอื่นของร่างกายก็มี ซึ่งแพทย์สามารถตรวจพบได้โดยการตรวจร่างกาย การตรวจด้วยการเอกซเรย์ การตรวจเลือด การดูด เจาะ หรือตัดชิ้นเนื้อบริเวณที่เคยเป็นมะเร็งหรือรอยโรค เป็นต้น

ปัจจัยที่ส่งผลทำให้มะเร็งกลับมาเกิดซ้ำนั้นมีอยู่หลากหลาย ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับผู้ป่วยแต่ละรายด้วย ได้แก่

1. มีเซลล์มะเร็งหลงเหลืออยู่ การรักษาครั้งก่อนหน้า ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัด เคมีบำบัด หรือการฉายรังสี อาจทำลายเซลล์มะเร็งได้ไม่หมด มีเซลล์เล็ดลอดจากการรักษาอยู่ในปริมาณเล็กน้อยจนไม่อาจตรวจพบในช่วงการติดตามผลระยะแรกได้ เซลล์มะเร็งที่เหลืออยู่นี้จะรวมตัวกันกลายเป็นก้อนมะเร็งที่แพทย์สามารถตรวจพบได้อีกครั้ง
2. การดื้อต่อการรักษา เมื่อการรักษาผ่านไปนานขึ้น เซลล์มะเร็งก็มีแนวโน้มในการปรับตัวให้ต้านการรักษาได้มากขึ้น การรักษาเดิมจึงมีประสิทธิภาพลดลง
3. ปัจจัยด้านพันธุกรรม ซึ่งปัจจัยนี้ส่งผลอย่างมากต่อการกลับมาเกิดซ้ำ ยิ่งผู้ป่วยที่ครอบครัวมีประวัติเคยเป็นมะเร็งมาก่อนยิ่งเพิ่มความเสี่ยงของการกลับมาเกิดซ้ำ
4. พฤติกรรมการใช้ชีวิต หากมีพฤติกรรมเสี่ยงก็อาจส่งผลถึงสุขภาพโดยรวมและระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย เช่น การสูบบุหรี่ หรือการดื่มแอลกอฮอล์ ซึ่งอาจทำให้มะเร็งมีโอกาสกลับมากำเริบได้สูง

 

วิธีป้องกันไม่ให้มะเร็งกลับมาเกิดซ้ำ

แน่นอนว่าคงไม่มีใครอยากกลับมาเป็นมะเร็งซ้ำสอง สิ่งที่ผู้ป่วยที่หายจากมะเร็งแล้วสามารถทำได้เพื่อป้องกันความเสี่ยงดังกล่าว ได้แก่

1. หมั่นตรวจติดตามผลเป็นประจำ แม้จะรักษาหายแล้วแต่ก็ยังต้องใช้เวลาในการตรวจติดตามเป็นระยะเวลาอีกหลายปี เพื่อให้แน่ใจว่าผู้ป่วยจะหายขาดจากมะเร็งและไม่กลับมากำเริบอีก และหากตรวจพบไวก็มีโอกาสรักษาหายสูง
2. ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต หลังจากรักษาหายแล้ว ควรใส่ใจดูแลสุขภาพด้วยการออกกำลังกาย เลือกกินอาหารที่มีประโยชน์ พักผ่อนให้เพียงพอ และบริหารจัดการความเครียด เลี่ยงการสูบบุหรี่หรือดื่มแอลกอฮอล์ เพื่อรักษาสุขภาพให้ดีทั้งกายและใจ
3. กินยาตามที่แพทย์สั่ง หากแพทย์พบว่าผู้ป่วยมีความเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งซ้ำ จะสั่งจ่ายยาเพื่อลดความเสี่ยงดังกล่าว ทั้งนี้อาจพิจารณาแนวทางการบำบัดฟื้นฟูต่างๆ ร่วมด้วย เพื่อกำจัดเซลล์มะเร็งที่อาจหลงเหลืออยู่ เช่น ฮอร์โมนบำบัด หรือภูมิคุ้มกันบำบัด เป็นต้น

ดังนั้น เมื่อรับการรักษามะเร็งจนหายดีแล้วก็ไม่อาจรับรองได้ว่าจะไม่กลับมาเป็นซ้ำอีก ควรปรับเปลี่ยนการใช้ชีวิตเพื่อรักษาสุขภาพให้แข็งแรงและปฏิบัติตัวตามที่แพทย์แนะนำอย่างเคร่งครัด แต่อย่างไรก็ตาม ก็ไม่จำเป็นต้องวิตกกังวลมากเกินไปจนไม่มีความสุขกับชีวิต หากเข้าใจความเสี่ยงและป้องกันตนเองอย่างดีแล้ว ก็จะช่วยคลายกังวลให้กับเราและกลับมาใช้ชีวิตอย่างปกติได้อีกครั้ง